Szczelina odbytu (łac. Fissura ani; ang. Anal fissure) jest to linijne pęknięcie w kanale odbytu, bądź owrzodzenie anodermy wyścielającej końcowy odcinek odbytu. Powstaje w wyniku uszkodzenia mechanicznego, uporczywych zaparć, zakażenia gruczołów odbytowych, oraz przewlekłego napięcia zwieracza wewnętrznego odbytu. Dochodzi do upośledzonego ukrwienia w kanale odbytu, a to z kolei powoduje pęknięcie anodermy i kolejne podrażnienie leżącego pod nią mięśnia zwieracza wewnętrznego. Powstaje mechanizm błędnego koła nasilający pogłębianie się pęknięcia, tworzenie owrzodzenia, bolesnego skurczu odbytu oraz nasilenia bardzo intensywnych dolegliwości bólowych.
Schorzenie pojawia się w każdym wieku bez względu na płeć, towarzyszy mu silny ból związany z oddawaniem stolca, pieczenie, a często także krwawienie – pasmo jasnej krwi na stolcu lub papierze toaletowym. Około 50 % pacjentów z tą chorobą cierpi na różnego stopnia świąd. Tym objawom najczęściej przypisuje się związek z innymi schorzeniami odbytu – najczęściej chorobą hemoroidalną. Powinny one skłonić pacjenta do wizyty u proktologa, gdyż nie leczona szczelina może spowodować dolegliwości bólowe o bardzo dużym nasileniu, zatrzymanie stolca z powodu skurczu odbytu i obawy przed jego oddaniem. Pacjenci z zaawansowaną szczeliną odbytu mają zaznaczone głębokie zmiany emocjonalne.
Leczenie zachowawcze polega na stosowaniu maści z lekami przeciwzapalnymi, nitrogliceryną, tlenkiem azotu, masaże odbytu, błonnik i leki zmiękczające i rozluźniające stolec. Leczenie zabiegowe może odbywać się w trybie szpitalnym lub ambulatoryjnym.
Metody leczenia :
Laserowe usunięcie - Leczenie szczeliny odbytu przez laserowe usunięcie – jest to zabieg w znieczuleniu miejscowym, nie wymaga hospitalizacji pacjenta. Polega na wprowadzeniu do odbytu wziernika z odpowiednim otworem, który naprowadza się na szczelinę, a następnie za pomocą plamki lasera – bezdotykowo odparowywuje ( waporyzuje ) się patologiczne tkanki szczeliny odbytu. Laserowe usunięcie szczeliny odbytu można łączyć z przecięciem zwieracza wewnętrznego bocznie od niej, metodą krytą ( zamkniętą ). Połączenie tych dwóch metod jest najmniej przykre dla pacjenta ( znieczulenie miejscowe ), daje wysoki odsetek wyleczenia. Jest to najnowocześniejsza metoda leczenia szczeliny, kosztowna, co wynika z kosztów wyposażenia gabinetu w laser. Przy dużym doświadczeniu lekarza może stać się w przyszłości doskonałą alternatywą dla innych metod chirurgicznych
Sfinkerotomia - Leczenie szczeliny odbytu przez operacyjną sfinkterotomię otwartą jest to zabieg wykonywany w warunkach pobytu szpitalnego lub chirurgii krótkoterminowej. Polega na rozciągnięciu zwieraczy, a następnie przecięciu zwieracza wewnętrznego w miejscu szczeliny, częściej bocznie od niej idąc od światła odbytu. Chirurgiczną sfinkterotomię można łączyć z usunięciem szczeliny odbytu przez wycięcie skalpelem lub elektrokoagulacją. Zabieg odbywa się zwykle w znieczuleniu ogólnym lub przewodowym ( ukłucie w plecy )
Krioterapia - KRIO - Leczenie szczeliny odbytu przez krioterapię ( KRIO ). Metoda polega na oddziaływaniu na szczelinę niską temperaturą za pomocą ciekłego azotu lub podtlenku azotu. Metoda jest prosta, zabieg kilkuminutowy, pozostawia kłujący ból w odbycie przez 1-3 godzin po zabiegu. Zwykle wymaga powtórzeń. Przy zastosowaniu długiego czasu mrożenia można spowodować martwicę śluzówki, wyciek cuchnącej wydzieliny z odbytu, co stanowi duży dyskomfort dla pacjentów
Metoda Notarasa - Leczenie szczeliny odbytu przez sfinkterotomię boczną krytą metodą Notarasa jest to zabieg wykonywany w warunkach gabinetu proktologicznego lub chirurgii krótkoterminowej. Polega na przecięciu zwieracza wewnętrznego bocznie od szczeliny odbytu, bez potrzeby rozciągania zwieraczy i bez wytworzenia rany w odbycie. Taką sfinkterotomię można łączyć z mało inwazyjnym usunięciem szczeliny odbytu, np. laserem lub radioskalpelem. Zabieg odbywa się zwykle w znieczuleniu miejscowym, nie wymaga hospitalizacji pacjenta po zabiegu. Zabieg wymaga dużego doświadczenia od proktologa, aby w sposób właściwy odnaleźć prawidłowe miejsce włucia – rowek międzyzwieraczowy, a następnie wykonać przecięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego w odpowiednich granicach
Leczenie operacyjne - Leczenie szczeliny odbytu przez operacyjne wycięcie – jest to zabieg wykonywany w warunkach pobytu szpitalnego lub chirurgii krótkoterminowej. Polega na rozciągnięciu zwieraczy, a następnie wycięciu skalpelem lub elektrokoagulacją szczeliny odbytu Chirurgiczne usunięcie szczeliny odbytu łączy się często z przecięciem zwieracza wewnętrznego w miejscu szczeliny, częściej bocznie od niej. Zabieg odbywa się zwykle w znieczuleniu ogólnym lub przewodowym ( ukłucie w plecy )
Botulina - Leczenie szczeliny odbytu przez wstrzyknięcie miejscowe botuliny – jest metodą polegającą na wykonaniu iniekcji do zwieracza wewnętrznego odbytu – mięśnia odpowiedzialnego za powstanie szczeliny odbytu. Objętość wstrzykiwanego roztworu jest niewielka, wymaga wprawy od chirurga, który powinien precyzyjnie rozłożyć dawki botuliny w pełny obwód mięśnia, nie doprowadzając równocześnie do dyfuzji środka do głębiej leżącego mięśnia zwieracza zewnętrznego – co może spowodować nietrzymanie stolca. Takie powikłanie jest efektem odwracalnym, powrót do prawidłowego napięcia zwieraczy następuje po wypłukaniu się botuliny, czyli po około pół roku. Z racji wysokiej ceny botuliny zabieg jest dość drogi, może wymagać kolejnych wstrzyknięć.
